Pręgowo / Prangenau
Z mapy Schroetter-a:
Z mapy mestichblatt:
Prangenau im Radaunetal (Pręgowo [Górne i Dolne] w dolinie Raduni)
z określeniem nazewnictwa miejscowości są małe problemy, gdyż na przestrzeni wiekow ulegało ono pewnym modyfikacjom pomijając fakt, iż istnieje wieś Pręgowo w powiecie malborskim (Pręgowo Żuławskie). http://gameo.org/index.php?title=Prangenau_(Pomeranian_Voivodeship,_Poland)
I tak istniało
Pręgowo Dolne (Niederprangenau) z wariantami nazwy:
Prangenau (1323),
Niederprangnau (1789),
Niederprangenau (1820)
– początkowo samodzielna gmina wiejska, przyłączona w 1895 roku do gminy wiejskiej Prangenau, która od 1920 roku należała do Kartuz (powiat ziemski) i Gdańskiej Wyżyny.
Następnie Pręgowo Górne (Oberprangenau) z wariantami nazwy
Pręgowo (Prangenau 1323),
Oberprangnau (1789) i Oberprangenau (1820)
– początkowo samodzielna gmina wiejska połączona w 1895 roku z Niederprangenau w gminę wiejską Prangenau.
Prangenau – gmina wiejska – siedziba obwodu w Kolbudach, sąd powiatowy w Kartuzach, urząd stanu cywilnego w Kolbudach.
Kościoły: ewangelicki w Lublewie Gdańskim, katolicki w Pręgowie.
Żyła tu też wspólnota mennonicka.
Zanotowana liczba mieszkańców:
1905: 615;
1910: 621.
http://www.westpreussen.de/cms/ct/kirchenbuecher/quellen.php?ID=316
Z Pręgowem Dolnym związane były następujące obiekty mieszkalne:
1. Popowken (miejsce mieszkalne – Wohnplatz -1920)
2. Pręgowo Dolne, Prangenau
3. Niedrprangnau; Niederprangenau
4. Nieder Prangenau
5. Pręgowo Górne; Ober Prangenau
źródła:
T. Hirsch, Geschichte des Karthauser Kreises, in: Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins Band 6 (1882).
W. Heidn, Die Ortschaften des Kreises Karthaus/Westpr. in der Vergangenheit, Marburg/Lahn 1965.
W. Heidn, Die Geschichte des Kreises Karthaus: (vom Ende der Ordensherrschaft 1466 – 1945), Hamburg 1972.
W. Brauer (Hrsg.), Der Kreis Karthaus, ein westpreußisches Heimatbuch, Lübeck 1978.
Parę faktów historycznych z dziejów parafii pręgowskiej i jej kościoła p.w. Bożego Ciała
(perły pomorskiej architektury średniowiecza, w której odkryto sensacyjne gotyckie freski i krypty):
IX – XI wiek – w pobliżu dziś zlokalizowanego Pręgowa na tzw. Górze Zamkowej istnieje gród obronny.
Jest on prawdopodobnie jednym z pierwszych ośrodków chrześcijaństwa na Pomorzu Gdańskim.
1308 – Zakon Najświętszej Marii Panny zajmuje Pomorze, a Pręgowo staje się ich własnością.
1323 – Pierwsza pisemna wzmianka o kościele i wsi Pręgowo. Tę datę przyjmuje się historycznie jako wiążącą dla tutejszej samodzielnej wspólnoty parafialnej
1396 – Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego Konrad von Jungingen daruje wieś gdańskiemu Zakonowi Sióstr Brygidek.
1593 -1859 – kościół pręgowski funkcjonuje jako świątynia filialna Kościoła Mariackiego w Gdańsku. (1683-1818 – związany z katolicką parafią Kaplicy Królewskiej).
1739 – budowa wieży kościelnej
1763 – Ewa z Piastowskich Trembecka zakłada Towarzystwo Opatrzności Bożej, które jest ostoją polskości na tym terenie; funkcjonuje ono do początku XX wieku.
1772 – I rozbiór Polski – władze pruskie przeprowadzają kasatę zakonów, a ich majątek przechodzi na własność skarbu państwa pruskiego.
1858 – przy kościele powstaje Towarzystwo Trzeźwości
1920- powstaje linia kolejowa
http://www.rbd-erfurt.de/Kilometrierung/Tabelle1/PraustLauenburg/PraustLauenburg.htm
1925 – Powstaje Diecezja Gdańska, a parafia w Pręgowie wchodzi w jej granice. W tym czasie obejmuje ona swym zasięgiem także kościół p.w. Św. Mikołaja w Czapielsku i kaplicę p.w. Św. Krzyża w Żuławie.
1927/8 – Posługę duszpasterską pełni tu Carl Maria Splett (od 1938 roku biskup gdański).
1945 – styczeń – „marsz śmierci” więźniów obozu koncentracyjnego w Stutthofie
1945 – marzec – walki o Pręgowo; kościół zostaje częściowo uszkodzony
1958 – Proboszczem Parafii po ks. Pawle Masiaku zostaje ks. Henryk Bukowski
1965 – Konsekracja dzwonu Św. Wojciech
1972 – z parafii odłączone zostają wioski Czapielsk i Jodłowno, które tworzą nową parafię p.w. Macierzyństwa NMP w Jodłownie
1982-1987 – Ks. Henryk Bukowski prowadzi budowę nowego kościoła w Kolbudach p.w. Św. Floriana gdzie powstaje nowa parafia
1997 – W lutym umiera wieloletni proboszcz ks. Henryk Bukowski, a jego obowiązki przejmuje ks. Marian Szymichowski.
Kaplica p.w. Św. Krzyża w Żuławie przechodzi do Parafii p.w. Św. Jacka w Straszynie, a w 2001 r. w Żuławie powstaje nowa parafia.
Z historii kościoła i parafii według historii Kolbud i okolic:
Kościół w Pręgowie wzmiankowany był już w 1323 roku, za panowania Zakonu Krzyżackiego i prawdopodobnie Zakon zbudował ten kościół.
Początkowo parafia pręgowska była samodzielna, jednak już od 1396 roku (kiedy wieś wraz z kościołem zostały podarowane Zakonowi Brygidek w Gdańsku), był pod patronatem gdańskich Brygidek, które miały prawo ustanawiania proboszczów. Kościół pod wezwaniem Bożego Ciała pochodzi prawdopodobnie z początku XIV wieku, cały zrąb kościoła zbudowany jest z nieociosanego kamienia, tylko szczyty i okolenia okien z cegły.
Wieża zaś kościoła powstała około 1739 r., zbudowana jest z pruskiego muru, a jej szpiczasty szczyt jest pokryty cynkiem.
Kościół w 1593 roku był filią gdańskiego kościoła N.P. Marii.
Od 1683 – 1818 roku związany był z parafią Kaplicy Królewskiej w Gdańsku, do której należał ponownie aż do 1859 roku.
Tutejsza parafia należała do wiejskiego dekanatu gdańskiego,
w 1867 roku liczyła 4139 dusz,
w 1886 roku zaś 4962 dusz.
Do parafii należą pod koniec XIX wieku: Pręgowo Dolne i Górne, Ostróżki, Babidół, Nowiny, Popówka, Kolbudy Dolne i Górne, Podwidlino, Łapino wraz z Papiernią, Buschkrug, Wielino, Buszkowy Dolne i Górne, Bielkowo, Bielkówko, Ziegelscheune, Nicponie, Schlangenberg, Lisewo, Krymki, Warcz, Johannesthal, Malęcin, Domachowo, Fuchsberg, Kleszczewo, Pulvermuehle, Fichtenkrug, Czerniewo, Czerniewko, Zaskoczyno, Goszyno, Żuława, Żuławka, Lublewo i Bąkowo.
Przy parafi istniały dwa kościoły filialne w Czapielsku i Gr. Saalau.
Do kościoła filialnego w Czapielsku przyłączone były: Czapielsk Wielki i Mały, Marszewo, kol. Marszewo, Marszewska Góra, Ząbrcz Dolnyi Górny, Dolna i Górna Huta, Majdany, Kroenke, Nowy Dwór, Weismist, Pomlewskie Zarośla, Stęgwałd, Nowa Karczma.
Oprócz tego do parafii pręgowskiej należała publiczna kaplica św. Krzysztofa w Żuławie.
Przy kościele pręgowskim istniały dwa bractwa: Opatrzności Boskiej (od 1763 roku) i trzeźwości (od 1858 roku).
Do majątku kościoła w Pręgowie zaliczano: gospodę, teren, na którym znajdował się młyn i dobra parafialne Popówka.
Gospoda parafialna leżała obok kościoła (prawdopodobnie istniała jeszcze w 1923 r.).
Młyn napędzany był dwoma trybami spłonął w 1851 roku i został obudowany w 1853 r.
Po budowie wodociągu w 1869 roku strumień, który napędzał młyn wysechł.
W 1869 roku magistrat zmuszony był odsprzedać parcelę młyńską kościołowi, który był jej wcześniejszym właścicielem.
Dobra parafialne Popówka początkowo stanowił głównie las sosnowo – bukowo – dębowy, zaś ziemia uprawna stanowiła znacznie mniejszą część tego obszaru.
W 1853 roku wycięto las i cały ten teren stał się ziemią uprawną.
Do dóbr kościelnych należała również góra Schlossberg.
Znanymi księżmi w Pręgowie byli:
w 1583 r. Mikołaj Koss proboszcz, wikariuszem był Ambroży Kaczkowski;
w 1686 r. Jerzy Ridel dziekan i proboszcz gdański, jego wikariuszem był Franciszek Markiewicz;
w 1710 r. kanonik włocławski i dziekan gdański Szczepan Janowicz;
od 1818 r. do 1855 r. proboszczem był Stanisław Rosolkiewicz, który jednocześnie był proboszczem Kaplicy Królewskiej w Gdańsku;
w 1848 roku lokalnym wikarym był Karol Kunert;
w 1860 r. wikarym był August Folleher,
od 1884 r. administratorem kościoła był Johann Szopieraj,
a od 1884 do 1915 r. proboszczem był Johann Howald.
Od 1896 roku proboszczowi pomagało wielu wikarych,
kolejno: Piechowski, Kupczyński, Bukowski, Jezierski, Świeczowski, Herbst, Hundinser i Laudmann.
Od 1915 roku proboszczem parafii pręgowskiej był Brunon Lemke, który napisał „Kronikę Pręgowa, w dolinie Raduni” z okazji 600-lecia istnienia wsi i kościoła.
http://pbc.gda.pl/dlibra/doccontent?id=13795
W 1922 roku przy kościele powstała misja, prowadzona przez trzech ojców franciszkanów z Olsztyna.
Od 1922 do kościoła doprowadzono elektryczność.
Kościół dotknęły trzy nieszczęśliwe wypadki: w 1875 i 1909 roku uderzył w kościół piorun, nie wyrządził on jednak większych szkód.
Zaś w 1923 roku w nocy z 10 na 11 lutego ukradziono z kościoła kielich mszalny, krucyfiks z głównego ołtarza i wieczną lampkę.
W 1923 roku w parafii istniały następujące bractwa: Bractwo Najświętszego Sakramentu Ołtarza, Katolickie Stowarzyszenie Robotników, Stowarzyszenie Matek, Stowarzyszenie Młodzieży, Apostolat Dzieci i Stowarzyszenie Dzieciństwa Jezusowego. Kościół usytuowany jest w środku wsi, na niewielkim wzniesieniu, wśród drzew, otoczony murem z kamieni polnych, orientowany. Ściany kościoła zabudowane są z nieociosanych kamieni polnych, szczyty i obramienia otworów murowane są z cegły.
Wieża kościoła powstała około 1739 roku.
Górna kondygnacja wieży jest drewniana, szalowana deskami.
Strop kościoła jest drewniany, płaski, belkowy, podbity drewnianymi listwami. Więźba dachowa drewniana (niedostępna), dach nawy głównej dwuspadowy, dach wieży trójpołaciowy, dach zakrystii dwuspadowy.
Pokrycie dachu: nawa główna – dachówką karpiówką, zakrystia i kruchta oraz wieża – kryte holenderką, hełm wieży zaś blachą ocynkowaną.
Posadzka w nawie głównej kamienna, fragmentami murowana, w prezbiterium kamienno – ceglana, w pozostałych częściach kościoła kamienna. Schody wewnętrzne na chór drewniane, zabiegowe z prostą drewnianą balustradą.
Schody na wieżę typu drabiniastego.
Otwory okienne w obramieniach uskokowych zamknięte ostrołukowo, podobnie wykonane blendy okienne. Otwór drzwiowy, portalu głównego w obramieniu ceglanym, zamknięty ostrołukowo, otwory drzwiowe wewnętrzne: do zakrystii zamknięte odcinkiem łuku, do kruchty bocznej ostrołukowy w uskokowym obramieniu.
Kościół jest salowy, trzyosiowy na planie wydłużonego prostokąta, z niewydzielonym prezbiterium, do którego od strony północnej przylega zakrystia. Na osi nawy głównej, od południa kruchta, od zachodu – wieża (w dolnej kondygnacji szerokości korpusu z kruchtą w przyziemiu).
Bryła kościoła zwarta, z zewnątrz korpus opięty szkarpami z jednym uskokiem, przy zachodnich narożach wieży (ustawionymi ukośnie).
Bryła kościoła masywna, korpus przykryty dwuspadowym dachem, od południa niewielka kruchta z dwuspadowym dachem zamkniętym szczytem schodkowym. Od północy niska zakrystia ze schodkową ścianą szczytową. W elewacji zachodniej wieża o murowanej konstrukcji nieco wyższa od korpusu, na niej osadzona, znacznie węższa, kwadratowa, drewniana nadbudowa z około połowy XVIII wieku, zwieńczona hełmem kopulasto – iglicowym. Wnętrze kościoła jednoprzestrzenne, w zachodniej części chór drewniany powstały w XVIII wieku, wsparty na czterech słupach drewnianych wzmocnionych mieczami. W prezbiterium ostrołukowa wnęka, pozostałe ściany gładkie, tynkowane. W kościele znajduje się ołtarz główny manierystyczny z około 1630 – 40 roku, uzupełniony w końcu XIX wieku. W jego polu głównym umieszczona jest „Ostania wieczerza”, w zwieńczeniu „Cudowne rozmnożenie chleba”, antepedium rokokowe z 3 ćwierci XVIII wieku.
Ołtarze boczne barokowe z końca XVII wieku, w lewym ołtarzu figury gotyckie św. Doroty i św. Małgorzaty (z ok. 1400 roku), w prawym św. Wawrzyńca i nieokreślonej zakonnicy . W kościele znajdują się ponadto: ambona neogotycka z 1856 r., chrzcielnica drewniana barokowa z XVIII wieku, w kruchcie kropielnica granitowa z poł. XIV wieku z puklową czaszą; w prezbiterium ława rokokowa z 3 ćw. XVIII wieku, zdobioną płaskorzeźbą z Arką Noego.
Znajdują się tam również stalle o formach barokowych z przełomu XVIII/XIX w. z obrazami o prostokątnych płycinach w przedpiersiu o treści alegorycznej; na drzwiczkach umieszczono krajobrazy; dwa konfesjonały barokowe z 1 poł. XVIII wieku. W zakrystii przetrwała skromna barokowa szafka wisząca. Z innych zabytkowych obiektów sakralnych przetrwały feretrony: pierwszy z 1 poł. VIII w. wraz z obrazami Trójcy Świętej i Cudownego rozmnożenia chleba oraz drugi z obrazami św. Tomasza z Akwinu z 1 ćw. XVII w., a także obraz św. Rocha z końca XVIII wieku. Przetrwały także krucyfiksy: barokowy z 1 poł. XVIII w. w tęczy oraz z XIX wieku w blendzie elewacji wschodniej. Nad wejściem do zakrystii znajduje się kartusz drewniany z herbem (strzemię pod kapeluszem biskupim z inicjałami: DGEVAM), z końca XVIII wieku. Przetrwały także należące do kościoła: sześć lichtarzy barokowych, krzyż ołtarzowy barokowy z końca XVII wieku, relikwiarz w formie krzyża późnobarokowy z 2 poł. XVIII wieku, trzy ornaty barokowe i rokokowe. Do zabytkowych obiektów przykościelnych, które przetrwały do dnia dzisiejszego należy zaliczyć plebanię zbudowaną w 1 poł. XIX wieku (wnętrze jej było przebudowywane w XX wieku, remontowane w 1959 r.), plebania frontem zwrócona jest na południowy – zachód, murowana z cegły na podmurówce z kamieni polnych, otynkowana. Plebania została zbudowana na planie prostokąta, jest parterowa z mieszkalnym poddaszem, podpiwniczona, z dobudówką od północnego – wschodu, dwutraktowa z sienią na osi. Elewacja frontowa plebani jest pięcio-osiowa, dach zaś naczółkowy, kryty dachówką. Przetrwała również figura przydrożna – murowany obeliskowy słup z kamienną, barokową rzeźbą św. Jana Nepomucena, z 1777 r.
Dzwonnica kościelna jest współczesna o stalowej konstrukcji kratowej, lecz dwa dzwony są zabytkowe.
Pierwszy z dzwonów – mały jest bez inskrypcji, zaś drugi – większy z inskrypcją na obwodzie, gotycką z 1519 roku.
Do zabytkowych obiektów należą również: ogrodzenie kościoła p.w. Bożego Ciała oraz cmentarza przykościelnego – murowane z XVIII wieku;
cmentarz parafialny – układ alei z 4 ćw. XIX wieku;
nagrobek na cmentarzu przykościelnym z 1881 roku;
cmentarz poewangelicki – ogrodzenie murowane z XVIII i 2 poł. XIX wieku;
dwa budynki gospodarcze plebani z lat 10/20-tych XX wieku.
A tu ciekawa mapa geognostyczno – agronomiczna ukazująca Prangenau w 1905 roku. W tym czasie wieś zamieszkiwało 615 osób – katolików i ewangelików. Mennonici natomiast żyli oczywiście, ale w Pręgowie Żuławskim.
źródło: http://amzpbig.com/maps/1776_Prangenau_geognostisch-agronomische_1905.jpg
Ciekawostka
Pod szczytem dachu zabytkowego kościoła pw. Bożego Ciała w Pręgowie odkryto średniowieczny fresk przedstawiający twarz Chrystusa z chusty św. Weroniki. Dzieło było niewidoczne, gdyż około stu lat temu w świątyni zbudowano obniżony strop. Malowidło znaleziono podczas renowacji kościoła. Miesiąc wcześniej pod posadzką kościoła odnaleziono dawne cmentarzysko.
Natomiast dwa lata temu budowlańcy osuszający mury zabytkowego kościoła pw. Bożego Ciała w Pręgowie dokonali niespodziewanego odkrycia, a mianowicie pod jedną ze ścian odkryli trzy trumny
ułożone jedna na drugiej.
http://www.forum.eksploracja.pl/viewtopic.php?f=128&t=10695
Obraz życia Pręgowskiej wspólnoty i jej kościoła według protokołu wizytacyjnego biskupa Rozrażewskiego z 1583 roku cz. 1.
Pręgowo, jak już to wspomniano wcześniej było kościelną wsią. Pierwotnie kościół pochodzący z początku XIV wieku był samodzielnym kościołem parafialnym, który później przyłączono jako filialny do katolickiego kościoła parafialnego w Gdańsku (Kaplica Królewska). Ponownie świątynia pręgowska usamodzielniła się dopiero w 1859 roku. Nosiła ona tytuł (wezwanie) „Bożego Ciała”. Patronat nad nią sprawował król polski, a później pruska rejencja. Do kościoła należało tylko kilka gmin z powiatu kartuskiego. Główna część gmin związana była z Gdańską Wyżyną. Według protokołu wizytacji z 1583 roku do Gdańskiej Wyżyny należały następujące kościoły: Bielkowo Wielkie z 42 chłopami, Bielkowo Małe z 30 chłopami, Goszyn z 16 chłopami, Żuława z 30 chłopami, Kleszczewo z 22 chłopami, Czerniewo z 20 chłopami oraz folwarki: Zaskoczyn, Domachowo, Warcz i Lisewo. Ponadto przynależał do Pręgowa Reksin, Ełganowo, Bysowa Chudomin. Każdy chłop płacil 1 szefel względnie 1,5 szefla żyta (1 szefel = 9 garnców = 36 kwart chełmińskich = 64,08 litrów do 1714) i tyleż owsa.
Wspomniane folwarki płaciły na rzecz kościoła po 20 groszy.
Z powiatu kartuskiego były dołączone parafie: Pręgowo, Buszkowy i Ostróżki.
W Pręgowie było 14 chłopów, którzy tyleż szefli żyta, po jednym z każdej włóki płacili. Folwark Buszkowy Dolne dawał 20 groszy. Ostróżki winny kościołowi 6 szefli żyta i 6 szefli owsa płacić, ale w chwili wizytacji nie czyniły tego od 4 lat. Wyposażenie kościoła w kielichy, ornaty, mantyle, obrusy ołtarzowe, serwety i kandelabry było wystarczające, jak i w innych kościołach. Księgi do pełnienia służby liturgicznej były w znośnym stanie, chociaż w pojedynczych miejscach uszkodzone. Kościół otaczał mur wykonany z kamienia polnego; tylko górna część i obramowanie okien wykonano z cegieł.
Okna wymagały naprawy. Wieża została całkowicie ukończona dopiero w w 1739 roku.
Naokoło Kościoła brakowało kościelnej własności; tylko kawałek łąki o powierzchni 6 mórg był w pobliżu. W sąsiedztwie plebanii określonej jako biedna, gdzie mieszkał wikary Ambroży Kaczkowski sprawujący służbę Bożą bez zezwolenia biskupa i żyjący z konkubiną, za co dostał upomnienie i polecenie w ciągu 14 dni oddalenia konkubiny, a później został przeniesiony, znajdował się młyn, który w roku wizytacji 90 szefli przemiału wykonał.
Blisko kościoła, tuż przy ogrodzeniu kościelnego cmentarza znajdowała się karczma.
Wizytator biskup Rozrażewski oskarżył w swym sprawozdaniu ponadto, że proboszcz Mikołaj Koss z Warmii, który od 1562 roku był gdańskim proboszczem w Kościele Mariackim pozwalał na to, aby tutaj w niedziele i święta, zanim zakończy się służba Boża, napoje i wódkę podawano, co przez hałas przeszkadza w sprawowaniu służby Bożej.
Karczma, która należała do kościoła może być odwiedzana według opinii wizytatora tylko przez ludzi niemoralnych i nicponiów.
Gaststätte Johs Frierdich Prangenau.
Przynosiła ona kościołowi corocznie 15 marek czynszu.
Z Czapelska kościołowi podarowano majątek o powierzchni 12 włók, który do dzisiejszych czasów jest nazywany Popówko.
Z powodu tego majątku zaistniał konflikt między administracją kościelną a proboszczem, który polecono, aby kościół otrzymywane z majątku dochody zwracał.
W przyszłości winien majątek w równej części należeć do obydwóch partnerów. Czy w przyszłości takie postępowanie było praktykowane nie wiadomo. W każdym bądź razie do końca wizytacji wypowiedź ekonoma z majątku przewodziła: majątek należy nie do ko0ścioła, lecz do proboszcza (tzn. urzędującego od 15 lat Mikołaja Kossa, który nigdy nie mieszkał w Pręgowie i w ciągu 3 lat ledwie jeden raz zjawił się w swej parafii, którą w ogóle w ciągu ostatnich dwóch lat nie odwiedził). Służbę liturgiczną pełnił za niego wspomniany wcześniej zamieszkały na plebanii z konkubiną wikary Kaczkowski. Po wizytacji proboszcz został przeniesiony do innej parafii. Szlachta z parafii próbowała z proboszczem z powodu nie do utrzymania sytuacji w kościele prowadzić rozmowy. Proboszcz zaś uparcie nie zjawiał się na zawarcie zgody w wyznaczone dnie. Przed pewnymi ludźmi również zaplanował, aby karczmę zburzyć, aby autorytet kościoła więcej nie doznał szkody. Wikary był tymczasem rozrzutny, a kościół pozostawał bez urzędującego proboszcza. To było godne pożałowania w tym czasie do dochodów kościoła sięgać, gdyż niektóre wsie nic nie płaciły, a heretycy (w domyśle innowiercy) uprawiali swe niecne wybryki. Można dodać jeszcze, że chłopi wszyscy byli katolikami, a z 5 szlachciców nie wszyscy. Protokół wizytacji z 1583 roku wymienia jeszcze należące do parafii Pręgowo następujące miejscowości: Cegielnię Babi Dół, Nowiny, Kolbudy Górne, Podfidlin, Łapino. Ewangelicy uczęszczali do kościoła w Lublewie.
Kolejne wizytacje miały miejsce w 1584 i 1596 roku.
Jeśli chodzi o dobro rycerskie Czapelsk w czasie wizytacji należało ono do Wilhelma Bakowskiego. Miejscowy kościół był zbudowany z drewna i utrzymany w dobrym stanie wraz dobrym pokryciem dachu. Niestety wizytator nie został wpuszczony do kościoła, gdyż świątynia była kościołem ewangelickim.
Podobna sytuacja miała miejsce przy okazji następnej wizytacji. W roku 1596 kościół w Czapelsku został wpisany do katalogu kościołów katolickich utraconych („Catalogus ecclesiarum recuperandarum”).
http://pom-wpru.kerntopf.com/evkirche/rheinfeld.htm
W 1617 roku wraz ze zmianą właściciela i sprzedażą majątku kościół czapelski powrócił w ręce katolików w drodze jego sprzedaży dla kolegium jezuickiego ze Starych Szkotów stając się domem misyjnym dla Kaszub.
Na koniec parę słów o wyposażeniu wnętrza kościoła pręgowskiego i jego otoczenia. Dziełem sztuki jest obraz przedstawiający św. Rocha, któremu anioł przewiązuje ranę.
Obok niego w kościele znajdują się jeszcze dwie stare granitowe kruche kropielnice. Poza tym kościół posiada 2 dzwony – mniejszy bez inskrypcji, większy z inskrypcją o treści: „JESUS NASARENUS, EN kONICK DER JUDEN, HELP S. MARIA MADALENA ANNO 1519”. Przy kościele znajdowały się też dwa kamienie nagrobne – jeden upamiętniający Adama Golyfiskiego zmarłego w 1635 roku, dziekana i proboszcza w Gdańsku, przeniesionego do Pręgowa i drugi rodzinę Lindow (Linde).
źródła:
tłum. własne na podstawie: W. Heidn, Die Ortschaften des JKreises Karthaus / Westpreussen in der Vergangenheit, 1965;
H. Koops, Streifzug durch Doerfer ders Kreises Lauenburg; i in.
W Pręgowie w 1869 roku zbudowano pierwsze ujecie wody pitnej(głębinowej) dla Gdańska. Źródła te znajdują się 115m nad p.m.-woda nadal jest najlepszej jakosci. Z Pręgowa do Oruni ułożono wodociąg o długości 14,5 km i 420 mm przekroju,w Oruni znajduje się zbiornik wodny z którego woda rozprowadzana jest do miasta.
Urządzenie to nadal funkcjonuje.
Prywatne Muzeum Staroci Szczepana Czerwińskiego w Pręgowie
Jedno z najciekawszych miejsc w Pręgowie to muzeum założone przez pana Szczepana Czerwińskiego
W kolekcji ponad kilka tysięcy zgromadzonych eksponatów życia codziennego, zbieranych od wielu lat z okolicy. Znajdziemy tam mnóstwo zdjęć, kolekcje maszyn rolniczych, topory, podkowy, młynki do kawy , pralki, moździerze, żelazka, cepy, lampy do bryczek, zdjęcia…
Jeden z najstarszych eksponatów w kolekcji pompa wodna. Głowa orła to odrzucony projekt przez poprzednie władze ze względu na koronę.
Kilka odnośników z opisami do muzeum:
http://www.kolbudy.pl/poznaj-kolbudy/informacje-turystyczne/muzeum-staroci-szczepana-czerwinskiego
Grodzisko Pręgowo
IX – XI wiek – w pobliżu dziś zlokalizowanego Pręgowa na tzw.
Górze Zamkowej istnieje gród obronny.
Jest on prawdopodobnie jednym z pierwszych ośrodków chrześcijaństwa
na Pomorzu Gdańskim. Zdjęcie terenu dopiero po przeskanowaniu lidarem
robi niesamowite wrażenie!!!
Jeśli ktoś się zdecyduje na wypad do Grodziska Pręgowo
to polecam wytrawnym poszukiwaczom.
Wycieczki z dziećmi tylko jesienią.
Dotarcie tam nie jest łatwe!! Klimat jak w górach, strome zbocza, bagniste rzeki strugi idącej pomiędzy Reknicą a Radunią, zarośnięty teren.
Grodzisko Pregowo
– (wikimapia) położone na 30 metrowym wzniesieniu otoczone od strony północnej, południowej i zachodniej głębokimi i szerokimi dolinami. Po stronie Pd. i Pd-Wsch u podstawy wzgórza płynie niewielki strumień otoczony podmokłym terenem, zapewne przeszłości potok był szerszy i większym stopniu zabezpieczał dostęp do grodu. Oprócz strony zachodniej wyraźnie wały, wysokie na 2 metry od strony majdanu.
Z analizy terenu można wnioskować , że droga dojazdowa do grodziska prowadziła od strony Pd-Wsch.
Obszar całego grodziska porośnięty jest dość gęstym lasem liściastym.
Inne :
Jednym z wielu śladów długiej historii w okolicach Pręgowa jest bez wątpienia grodzisko, datowane na wczesne średniowiecze. Znajduje się one na rzadko spotkanym, stromym i bardzo długim grzbiecie, który był otoczony przez bagnistą dolinę. Dojście do grodziska nie jest oczywiste, jest ono oznaczone na przedwojennych mapach. Samo grodzisko zachowało się w bardzo dobrym stanie. Uwagę przykuwa wał główny umożliwiający obronę od strony grzbietu, który został nawet oznaczony przez pruskich kartografów.
Ciekawe linki:
http://www.forum.eksploracja.pl/viewtopic.php?f=128&t=10695
http://pregowo-historia.blogspot.com/2011_11_01_archive.html
Praust/ Pruszcz 
